Qusxana dingi
Qusxana dingi (yaki Qusxana áwliyesi) — Qaraqalpaqstan Respublikasınıń Nókis qalasındaǵı tariyxiy hám arxitektura esteligi. Áwliye kúnde „Qızketken“ máhálle puqaralar jıyını aymaǵında jaylasqan bolıp, X hám de XIV ásirlerge tiyishli.
Qusxana dingi Ózbekstan Respublikası Ministrler Keńesiniń qararı menen 2019-jıl 4-oktyabrde Materiallıq mádeniy miyrastıń kóshpes múlik obyektleri milliy dizimine kiritilgen hám mámleket qáwipsizligine alınǵan[1]. Házirde Qaraqalpaqstan Respublikası Mádeniy miyras basqarması operativ basqarıw aymaǵı tiykarında mámleket múlkine tiyisli esaplanadı[2].
Tariyxı[redaktorlaw | derekti jańalaw]
Áwliye aymaǵında, sonıń menen birge, eramızǵa shekemgi II—III ásirlerden baslap tap XIV ásirge shekem bolǵan dáwirdi óz ishine alǵan arxeologiyalıq buyımlar tabılǵan. IX—XIV ásirlerde de paydalanılǵan qarawıl minarı qaldıqları házirge shekem saqlanıp qalǵan. Áwliye aymaǵında alıp barılǵan izertlewler dawamında XVIII—XIX ásirlerge tiyisli meshitte anıqlanǵan bolıp, bul meshit minaranıń arqa bóleginen 30 metr uzaqlıqta jaylasqan [3].
Áyyemgi ossuariyler[redaktorlaw | derekti jańalaw]
Qaraqalpaqstan Respublikasınıń Bozataw rayonına qaraslı maydanında jaylasqan Qusxana tóbeliginde zardushtiylik mádeniyatına tiyisli bolǵan ossuariyler qarawsız qalıp ketip atırǵanı haqqında xabar berilgen. Kelip túsken xabarda, sonıń menen birge, bul jerlik xalıq arasınan birpara kisiler mıń jıllıq tariyxqa iye bolǵan ossuariylerdi qazıp alıp ketip atırǵanı yamasa bul orınnıń ózinde olardı maydalap hár tárepke shashıp taslap atırǵanı da aytılǵan. Jergilikli xalıq tárepinen qaramal hám qoydıń bul átirapta baǵılıwı da ziyan beretuǵın faktorlardan biri retinde sanap ótilgen.
Jergilikli xalıq adamlardı áyyemgi zaroastrizm dini ádetlerine kóre kómiw etiletuǵın áwliyeni „Kapir áwliye“ dep ataǵan. Zardushtiylik dinine qaray adam qatıs bolǵannan keyin, onı jerge kómbey, dáslep súyegin etinen ajıratıp alǵan. Ólikten qalǵan etti bolsa qusqa jedirip, súyekler etten tazalanǵanınan keyin onı alebastrdan tayarlaǵan qutı — ossuariyge salıp jerdiń ústine qoyǵan. Hár bir ossuariydiń tórt ayaǵı bolǵan. Zardushtiylik dininde jer múqaddes esaplanǵanlıǵı sebepli ólgen adamnıń, hátte súyegin de jerge tiygizbew ushın tórt ayaqlı ossuariyge salıp jerdiń ústine qoyıw ádeti bar bolǵan.
Ilimpazlardıń pikirine kóre, Qusxana tóbeligindegi ossuariyler 6, 5—7 gektar maydanda jaylasqan bolıp, tóbelikte hár qádemde ossuariyler shıǵıp turadı. Ossuariyler kóbinese seksewil ósimlikleriniń túbinen tabıladı [4].
Derekler[redaktorlaw | derekti jańalaw]
- ↑ „Тарихий, бадиий ёки ўзга маданий қимматлилиги туфайли гаров ва ипотека қўлланилиши мумкин бўлмаган объектлар рўйхати (ЎзР ВМ 05.12.2014 й. 335-сон қарорига илова) | Majburiyatlar va shartnomalar toʻgʻrisidagi umumiy qoidalar | Oʻz kuchini yoʻqotgan hujjatlar | Fuqarolik va oila qonunchiligi | OʻzR KonunchiligiMaʼlumotlar tizimi „Tarixiy, badiiy yoki oʻzga madaniy qimmatliligi tufayli garov va ipoteka qoʻllanilishi mumkin boʻlmagan obʼektlar roʻyxati (OʻzR VM 05.12.2014 y. 335-son qaroriga ilova)“ | NRM.uz“. Qaraldı: 30-oktyabr 2023-jıl.
- ↑ „846-сон 04.10.2019. Moddiy madaniy merosning ko‘chmas mulk obyektlari milliy ro‘yxatini tasdiqlash to‘g‘risida“ (uz-Latn-UZ). Qaraldı: 30-oktyabr 2023-jıl.
- ↑ „Qoraqalpog'iston Respublikasi | Uzbekistan Travel“ (uz). Qaraldı: 31-oktyabr 2023-jıl.
- ↑ „Qadimiy ossuariylar ichida oltin bor…mi? – Qoraqolpog'iston Axborot Agentligi“. Qaraldı: 31-oktyabr 2023-jıl.